Passieve rust nemen we allemaal, gemiddeld zo’n acht uur per dag als we slapen. Actieve rust is ook van groot belang maar nemen we veel minder. En jonge mensen nemen die soms helemaal niet meer; dat is een zéér slechte ontwikkeling die ernstige gevolgen heeft.
In de grijze oudheid waren we verzamelaars en gingen op jacht om in ons levensonderhoud te voorzien. Daarbuiten deden we niet zo veel en eigenlijk was er ook niet zoveel te doen. Voorraden aanleggen was nauwelijks mogelijk vanwege de zeer beperkte houdbaarheid. Onze troep opruimen deden we niet, we scheten in de hoek en waren aan de stank gewend. Werd het echt te erg dan verhuisden we naar twintig meter verderop. Al met al was er veel tijd die werd gevuld met ‚niets’.
Minder lang geleden wèrkten we om in ons levensonderhoud te voorzien. Daarnaast aten en sliepen we. En bij tijd en wijlen hadden we volgens de kerkelijke normen sex, maar daar ging niet al te veel tijd in zitten. Een TV was er niet, velen konden niet lezen en als ze het al konden dan deden ze dat toch maar in zeer beperkte mate. Op zondag werd naar de kerk gegaan en dat was (ook) een moment van rust. Want tijdens de mis werd voornamelijk geduldig gewacht totdat die voorbij was. Veel nieuws werd er immers niet verteld (…)
Tegenwoordig ziet het er allemaal wat anders uit. Kinderen gaan naar school, komen thuis om huiswerk te maken, gaan naar de ene sportvereniging en daarna naar de andere, volgen op z’n minst vijf series op TV (of internet), gamen elke dag online en krijgen soms nog een lijstje met opdrachten voor klusjes in huis omdat beide ouders een full-time job hebben. De hele dag is gevuld met actie en dan resteert alleen nog de passieve rust in bed. En dat mist zijn uitwerking niet! Kijk bijvoorbeeld naar mijn jongste zoon: hoewel hij thuis helemaal niets hoeft te doen en géén lid is van twee sportverenigingen, probeert hij op de een-of-andere manier de 24 uur die de dag telt 100% productief te zijn. Het vermogen van actieve rust is hem vreemd want na 30 seconden niets-doen begint hij al te klagen over verveling. Duurt het 45 seconden of langer dan gaat die verveling ernstigere vormen aannemen, neemt zijn humeur zichtbaar af en vertoont hij neigingen om zijn omgeving te gaan vervelen. Wellicht om verveling te voorkomen.
Hoewel ik zelf ook een hoge mate van productiviteit nastreef en mijn dag maximaal probeer te vullen, kent mijn dag tenminste twee momenten van actieve rust: ’s morgens wanneer ik net wakker ben en me de activiteiten voor de geest haal die op de agenda staan om me daar vervolgens mentaal op voor te bereiden. En ’s avonds vlak voordat ik ga slapen wanneer ik nog even terugkijk op de dag; vooral naar de dingen die prettig waren, waar ik plezier uit heb geput en die bijzonder waren. Lange autoritten en een bezoek aan de sauna werken voor mij overigens ook heel goed. En laatst heb ik ruim een half uur in Scheveningen op het strand gestaan en naar de zee getuurd. Dat was heerlijk en gaf een weldadig gevoel van rust. Daarna, toen ik naar huis ging, voelde ik een ongekende energie.
Ik maak me ernstige zorgen over de ontwikkeling die ik bij jongere generaties en vooral bij onze kinderen zie. In toenemende maten missen zij de actieve rust en sommigen lijken het vermogen om die op te zoeken zelfs te zijn kwijtgeraakt. Zij beschouwen nietsdoen als tijdverspilling, maar dat ís het niet. Die actieve rust is juist zo ontzettend belangrijk. Het niets-doen en je hoofd leegmaken in een ongedwongen, vrije en ontspannen toestand. Het ontladen van opgebouwde stress in een toestand waarin je bloeddruk daalt, je ademhaling rustig wordt en je hartslag afneemt. Hebben zij die actieve rust soms niet meer nodig?
Nee, iedereen heeft actieve rust nodig. Maar de voortdurende aandacht die wordt gevraagd door moderne electronica, door technologie, door de 7×24 uurs economie, door alles en nog wat, … Die brengen lichaam én geest in verwarring. Die maken het dat activiteit met actieve rust wordt verward. En als het gemis aan actieve rust manifest wordt, dan zijn lichaam en geest nauwelijks meer in staat de signalen juist te interpreteren en er gepast op te reageren. Gedacht wordt dat sprake is van slaaptekort en zo wordt geprobeerd de actieve rust met passieve rust te compenseren. Het effect op het lichaam zal tot op zekere hoogte positief zijn, maar de geest profiteert daar nauwelijks van. Op termijn zal het gemis zich uiten in een desocialisatie, apathisch gedrag en toenemende vereenzaming. Het eigen denken wordt extremer, eigen meningen worden als de enige waarheid gezien en het gedrag gaat steeds dominantere vormen aannemen. In zijn meest extreme vorm ontstaat een egoïstisch, niets-ontziend individu dat eigenlijk niet meer normaal in een sociale omgeving kan functioneren.
Om de afbraak van de actieve rust te pareren is actie noodzakelijk. Zowel ten aanzien van onszelf als ten aanzien van onze kinderen. En soms zelfs ten aanzien van vrienden, kennissen of familie. Want ook zij kunnen in de tredmolen van 100% productiviteit terecht komen. Vooral in een maatschappij die zelfstandig ondernemerschap in de vorm van eenmansbedrijven en ZZP’-ers promoot. Niet langer aangestuurd door een werkgever die is gebonden aan wettelijke arbeidstijden (lees: max. 40 uur per week) vervallen zij maar al te vaak in ‘altijd werken’. Naast de roofbouw die zij hiermee op lichaam en geest plegen, gaat de cohesie in het gezin verloren en zal dat uiteindelijk stuk gaan. Of de ondernemer dan nog in staat is te functioneren valt te betwijfelen en dan zijn hij, zijn partner en kinderen slachtoffer! En ook voor de samenleving zijn de gevolgen ook niet verwaarloosbaar.
Individueel moeten wij tijd maken om actief rust te nemen, ieder voor zich op zijn eigen manier. En daarbij moeten we een voorbeeld voor onze kinderen zijn. Hen begeleiden en stimuleren in het vinden van ‚hun’ eigen manier. We moeten waakzaam zijn ten aanzien van familie, vrienden, bekenden en collegae. Een kort gesprek of ze gewoon meenemen tijdens een wandeling in de pauze kan al heel waardevol zijn. Tenslotte rest onze samenleving de taak ook voor de zelfstandige ondernemer vangnetten te maken. Vangnetten die hem/haar niet langer dwingen elke gelegenheid aan te grijpen om geld te verdienen ten einde het risico van verlies aan inkomen te compenseren.