Elementaire ICT-vaardigheden ontbreken

x

De ICT-vaardigheden van veel medewerkers laten ernstig te wensen over. Hetzelfde geldt voor de meeste docenten in het middelbaar onderwijs. Wat moeten we dan  verwachten van de jongeren die van school komen?

Ik ben bouwjaar 1960 en het duurde nog tot begin 1981 voordat ik over de eerste computer kon beschikken. Dat was een Apple ][. Iets minder dan een jaar later verkocht ik die om een IBM PC met 10 Mbyte harde schijf en zwart/groen beeldscherm uit de VS te importeren hetgeen mij ruim NLG 10.000 (ca. € 4400) kostte. Gezien mijn verdere carrière was dat geen verkeerde investering, maar daar gaat dit artikel niet over.

Met mijn nieuwe PC liep ik voorop ten opzichte van mijn toenmalige werkgever DSM, want daar werden de eerste IBM PC’s pas een half jaar later aangeschaft. Via een computerclub kreeg ik wat software – lees: illegale kopieën want de meest eenvoudige programma’s waren voor een normale sterveling onbetaalbaar. In de jaren die volgden nam het gebruik van de PC bij mijn werkgever toe en in 1986 voerde ik zelf het eerste PC-netwerken in op de administratie van de divisie Chemicals & Fertilizers en op Chemlab.

Omdat de gemiddelde DSM-medewerker niet over enige PC-kennis beschikte werden cursussen verzorgd waarbij werd ingegaan op het besturingssysteem, tekstverwerker, rekenformulier, bestandsbeheer en nog veel meer. Met de introductie van ERP-systemen en de overgang naar Windows en MS-Office werden nog meer PC-cursussen verzorgd. Maar zo rond het jaar 2006 is daarmee gestopt. De gemiddelde DSM-medewerker beschikte toen thuis over een PC en viel niet veel meer te leren over het gebruik.

In de periode 2000 tot 2014 ben ik parttime docent geweest aan een 3-jarige post-HBO opleiding bedrijfskunde. De cursisten maakten voor mijn vak ondermeer een onderzoeksnotitie die ze digitaal inleverden. De Word-bestanden die ik ontving waren doorgaans van goede kwaliteit en standaard functies zoals automatische inhoudsopgave, stijlen, voet- en eindnoten werden altijd netjes toegepast.

Hoe groot was mijn verbazing toen ik in 2013 leerlingen van een Hbo-opleiding ging begeleiden bij het opstellen van hun onderzoeks-proposal en het schrijven van hun thesis. Bij wijze van hoge uitzondering werd gebruik gemaakt van een voetnoot; de inhoudsopgave en de paginanummers werden handmatig ingetoetst en stijlen niet toegepast. In een enkel geval was blijkbaar de spellingscontrole ook uitgeschakeld hetgeen pijnlijk duidelijk werd ná inschakeling door mij: de thesis bevatte géén pagina met minder dan 18 typefouten.

Nóg groter werd mijn verbazing toen ik vernam dat tijdens de 3-jarige opleiding alle leerlingen het vak ‘MS Office’ verplicht moesten volgen. Ik weet nog steeds niet wat in die lessen wordt behandeld, gezien feit is dat het resultaat ver onder de maat is. Ook wordt sinds kort het vak SPSS gegeven ter ondersteuning van geavanceerde statistische berekeningen die natuurlijk van groot nut kunnen zijn bij de verwerking van onderzoeksresultaten. In de verslagen die ik tot heden heb gelezen moet ik echter vaststellen dat SPSS nogal eens wordt gebruikt om een gemiddelde te berekenen; en een enkele keer voor een standaard deviatie. Dat is alsof je het meest moderne vliegtuig koopt om er vervolgens alleen maar mee op de startbaan te taxiën.

Heb ik hier gewoon te maken van een groep studenten die een uitzondering vormen? Of is het gebrek aan de meest elementaire MS-Office kennis symptomatisch voor de jongere generatie? Enig onderzoek dat vooral bestaat uit navragen bij collegae, enkele scholen, familie, kennissen en natuurlijk bij studenten zelf geeft het volgende beeld: Verreweg de meeste middelbare scholen besteden geen of nauwelijks tijd aan PC toepassingen. De oudere docenten die zijn belast met het geven van ICT lessen blijken vaak géén opleiding te hebben gehad om het vak uit te oefenen. Veelal zijn het docenten die op enig moment een aantal ICT-taken zijn toegekend en later – vanwege de aanwezig veronderstelde kennis en ervaring – tot ICT docent benoemd. Door het ontbreken van budget, gebrek aan ICT middelen en soms zelfs gebrek aan tijd en/of interesse komt daar echter niet veel van terecht. Kijken we naar de jongere docenten, dan verkeren die in dezelfde positie als de leerlingen die ik al eerder noemde: velen hebben ook nooit écht geleerd met computers om te gaan. Hebben ze dat wel, dan zijn ze bijna altijd blijven steken in gedateerde toepassingen, want de school stelt geen middelen beschikbaar om met nieuwe technologie aan de slag te gaan. De algemene indruk is bovendien dat de ICT docent dat toch allemaal begrijpt en geen bijscholing nodig heeft. Aangevuld met het gebruik van gedateerde hard- en software op school levert dit een zeer onbevredigende situatie op:

  • ICT onderwijs op de middelbare school is in veel gevallen extreem onder de maat;
  • Het gebruik van gedateerde hard- en software is aan de orde van de dag;
  • Gegevensbeveiliging wordt in het onderwijs niet besproken;
  • Leerlingen werken met software die in het bedrijfsleven helemaal niet wordt gebruikt;
  • De toepassing van software geschiedt inefficiënt en leidt tot verspilling van tijd en geld

De gevolgen zijn evident: bedrijven krijgen nieuwe medewerkers die niet fatsoenlijk met PC-toepassingen overweg kunnen en geen idee hebben hoe ze veilig met gegevens en met hun computer om moeten gaan. Hiertoe een laatste voorbeeld van een medewerkster op de financiële administratie van een grote multinational, die ik niet lang geleden ontmoette. Zij was 29 jaar en inmiddels vier jaar werkzaam in de functie van teamlead. Zij verzorgde een groot deel van de maandrapportages voor het Management Team. Ze maakte op mij niet de indruk dat ze vanwege andere kwaliteiten was aangenomen dan haar kennis en ervaring, maar …

  • Google werd gebruikt om een website te bezoeken; waarom niet gewoon URL intoetsen in de browser?
  • Bij het versturen van mailings typte zij alle email-adressen in het To-veld in, in plaats van gebruik te maken van het Bcc-veld.
  • Emails beantwoordde zij regelmatig met behulp van de Reply-to-All functie i.p.v. de Reply-functie.
  • Ze typte best snel, maar 10-vingerig typen had ze nooit écht geleerd, blind typen al helemaal niet.
  • Van stijlen en automatisch genereren van een inhoudsopgave in Word had ze nog nooit gehoord.
  • Een fatsoenlijk plaatje maken in PowerPoint of Visio had ze nog nooit gedaan. En het vervolgens in Word plakken natuurlijk ook niet.
  • De PowerPoint template van het bedrijf gebruikte ze, maar aanpassingen erin aanbrengen kon ze niet omdat ze niet begreep hoe een diamodel functioneerde.
  • Een afspraak met meerdere mensen maken vond ze heel vervelend omdat het tijdrovend was alle deelnemers te bellen. De Outlook-functie die automatisch een vrij moment in de agenda van de genodigden zoekt was haar onbekend.
  • Vertrouwelijke (beursgevoelige) gegevens die ze uitwisselde met een andere vestiging verstuurde ze via het publieke internet waarbij ze gebruik maakte van een gratis dienst die geen enkele vorm van beveiliging bood.

Het was een gewaardeerde medewerkster met een prima beoordeling. En helaas is ze géén uitzondering; vergelijkbare situaties zijn in heel veel bedrijven aan de orde van de dag.

Ik concludeer dat in het vlak van PC-gebruik iets grondig is misgegaan in de laatste jaren. Een groot deel van de werknemers heeft problemen door het ontbreken van voldoende digitale vaardigheden. En omdat het management zélf doorgaans ook deze vaardigheden mist, ontbreekt het besef dat deze situatie uiterst contraproductief is.

Om deze situatie te veranderen is actie vereist. Op korte termijn dienen bedrijven vast te stellen welke ICT-competenties nodig zijn voor de uitvoering van een functie, dienen medewerkers op deze competenties te worden getoetst en bijgeschoold. Om het probleem op middellange termijn te pareren dienen de vereiste competenties in het aannamebeleid te worden meegenomen. En op de lange termijn dient het onderwijs mensen af te leveren die over de vereiste competenties beschikken. Lange termijn betekent in deze niet dat het onderwijs nu op haar lauweren mag (blijven) rusten. Integendeel, ze moeten nú meteen aan de slag zodat ze te zijner tijd mensen met de gewenste vereiste ICT-competenties kunnen afleveren.

In het bedrijfsleven zijn nauwelijks nog plekken te vinden waar de PC geen belangrijke rol speelt. Daarom ligt de échte uitdaging dan ook bij het onderwijs waar een grondige attitudeverandering is vereist: ICT is géén taak van de ICT-docent, maar van élke docent. Deze dient dan ook over uitstekende PC-vaardigheden te beschikken én deze continue bij te spijkeren zodat ze actueel blijven. De docent kan de leerlingen immers géén PC-vaardigheden bijbrengen zonder daar zelf over te beschikken.

Hier kan een win-win situatie worden gecreëerd: het bedrijfsleven heeft een enorme inhaalbehoefte en het onderwijs een achterstand. Wanneer voldoende financiële middelen worden vrijgemaakt om de PC-vaardigheden van de docenten naar het gewenste niveau te tillen, dan kunnen scholen (betaalde) cursussen en trainingen organiseren voor het bedrijfsleven en daarmee weer (een deel van) de kosten terugverdienen. Het bedrijfsleven zelf verdient die kosten terug door de gestegen productiviteit. Met een beetje creativiteit kan het bedrijfsleven misschien zelfs een beetje helpen met voorfinancieren (…)

Managers in het bedrijfsleven zijn doorgaans wel gevoelig voor mogelijkheden om de productiviteit te laten toenemen. Bij hen ontbreekt het op dit moment alleen aan bewustwording. Werknemers zijn anno 2014 gewend om hun kennis op eigen initiatief op peil te houden en door scholing die de werkgever aanbiedt. Wat mij zorgen baart zijn de docenten; zij zijn als leerling naar school gegaan om er uiteindelijk als docent vandaan te komen. Afhankelijk van het vak dat zij hebben geleerd is de behoefte aan bijscholing minimaal geweest, zo-niet geheel afwezig. Wanneer zij na jaren aan deze situatie zijn gewend, is het de vraag hoe sommigen nog in beweging te krijgen zijn. Zij zijn leren niet meer gewend en leren op eigen initiatief ligt al jaren achter hen. Wellicht dat deze uitdaging kan worden gepareerd door het gebruik van boeken binnen het onderwijs volledig af te schaffen en gebruik te maken van digitale agenda’s waarin lessen door de school en huiswerk door de docenten worden genoteerd. En natuurlijk gebaseerd op de facto standaarden die in het bedrijfsleven worden gebruikt. Meteen stoppen met toepassingen zoals Blackboard, Moody’s, Magister e.d. en overstappen op Microsoft Word, Excel, PowerPoint, OneNote en natuurlijk Office. ‘De docent moet mee, of met pensioen.’

Dit wordt écht een uitdaging, maar eentje die niet kan worden genegeerd!

4 reacties op “Elementaire ICT-vaardigheden ontbreken

  1. Volledig mee eens. Veel geld uitgeven aan een type-machine schijnt tegenwoordig normaal te zijn. Als één van je eerste leerlingen heb je me toen al op mogelijkheden gewezen welke ik met veel plezier onderzocht hebt.

    • Ja John, dat klopt. Wrang is dat er zó veel mensen zijn die wel héél graag een computer zouden hebben én de bereidheid om zich die ook eigen te maken, maar er dan de financiële middelen niet voor hebben.
      Overigens leuk dat je aanhaalt dat je één van mijn eerste leerlingen was. Maar het was toch ook een beetje wisselwerking: ik herinner me nog goed dat we samen bij jou thuis aan de eettafel hebben gezeten en met je Philips P2000 bezig waren. Mooie tijden 😉

  2. Ja Pierre, klopt wat je schrijft. En tot overmaat van ramp stel ik vast dat de nieuwste Office-programma’s zodanig zijn veranderd dat je functies als het genereren van inhoudsopgaven en indexen amper nog kunt terugvinden, terwijl alles wat met leuke opmaak (lettertypes, kleurtjes etc) te maken heeft ZEER prominent in de ribbons-nieuwe-stijl pronkt. Als ’t maar leuk uitziet, de content lijkt amper relevant. Daarbij ben ik er nog steeds niet in geslaagd om in Office 2013 templates als echte templates aan te maken, d.w.z. ik vind ze niet terug tussen de tientallen fancy, maar nauwelijks nuttige én niet weg te branden templates die Microsoft ons opdringt. Nou maakt dat voor de neo-digibeten niks uit, want die hebben geen idee wat een template is (of was). Klaas

    • Ja Klaas zo zie je maar dat het hébben van de middelen géén garantie is voor het goede gebruik daarvan. En ik kan niet ontkennen dat ik zelf ook nog regelmatig worstel met nieuwe versies van programma’s die ik toch o-zo-goed beheerste. Daarom heb ik recent besloten (ook) in dit vlak maar iets meer tijd aan zelfstudie te besteden. Ik volg nu regelmatig video-trainingen van lynda.com.

Reageren niet (meer) mogelijk.