(On)realistische verwachtingen, aannames…

Verwachtingen hebben we allemaal. Heel wat verwachtingen komen uit (hoewel we ons dat veelal niet realiseren), maar we worden regelmatig teleurgesteld en die teleurstellingen dringen zich doorgaans méér op de voorgrond dan de verwachtingen die zijn uitgekomen. Als een baby wordt geboren heeft hij nog geen verwachtingen, alleen maar behoeften. Maar naarmate de jaren vorderen nemen de verwachtingen toe. En soms nemen ze extreme vormen aan …

• Toen ik vijf was, was mijn vader écht de slimste man op de wereld, de sterkste, liefste, rijkste, … Kortom geweldig. Net als mijn moeder trouwens die ook nog de knapste was. Naarmate ik ouder werd, realiseerde ik me dat die begrippen toch niet helemaal van toepassing waren. Maar geweldig zijn ze toch.
• Mijn eerste vriendinnetje was ‘voor het leven’. De realiteit was een andere, maar gelukkig leef ik nog, ook nu zij al jaren uit mijn leven is verdwenen.
• Toen ik bij DSM in dienst trad verwachtte ik daar enkele jaren te blijven. Vijftien jaar later dacht ik er de rest van mijn leven te blijven werken. En toen mijn dienstverband na 28 jaar abrupt eindigde was dat absoluut niet in lijn met mijn verwachtingen.
• Toen ik zes jaar geleden met mijn business partner een detacheringsbureau voor finance professionals opzette, voorzagen wij een geweldige toekomst voor ons bedrijf. Maar twee jaar later hebben we onze verwachtingen moeten bijstellen en niet veel later zelfs besloten elk een andere koers te varen.

Een verwachting is de aanname dat iets gaat gebeuren (of nét niet). Een gefundeerde en goed geargumenteerde verwachting kan heel realistisch zijn en wellicht ook daadwerkelijk uitkomen. Maar mensen kunnen ook niet-realistische verwachtingen koesteren. Dat betekent niet noodzakelijkerwijs dat ze niét uitkomen, maar de kans is wel heel klein. Zo mag iemand best verwachten dat hij komend weekend de hoofdprijs in de Staatsloterij wint of zelfs dat hij in de komende drie maanden drie keer de hoofdprijs gaat winnen. In hoeverre dit realistisch is hoeven we denkelijk niet verder te analyseren. Maar feit blijft dat deze verwachtingen uit kúnnen komen, al is de kans nóg zo klein. Dat er ook volkomen onzinnige verwachtingen zijn behoeft denkelijk geen toelichting. Bij relaties tussen mensen spelen onuitgesproken of impliciete verwachtingen een enorm belangrijke rol. En als die verwachtingen niet uitkomen kunnen zéér ongewenste situaties ontstaan:

• Wanneer je van je partner verwacht dat deze absoluut trouw is, kan het kwetsend zijn hem/haar flirtend met een collega aan te treffen. En tref je hen samen in je huwelijksbed aan, dan zou dat wel eens alle stoppen kunnen doen doorslaan. (Heb je daarentegen een open huwelijk, dan zou het best kunnen zijn dan je koffie gaat zetten voor als ze klaar zijn.)
• Ben je hardwerkend en onderhoud je je tuin heel netjes, dan kan het stuitend zijn een buurman te hebben die luiert, zuipt, drugs gebruikt, geluidsoverlast bezorgt en zijn tuin vol heeft staan met onkruid waar jij dan ook nog eens last van hebt.
• Wanneer jouw religie op zondag werken ongepast vindt omdat dit de wens van de Heer is, dan zou jij je wel eens veel moeite kunnen willen doen om anderen er van te weerhouden dit wél te doen. En die anderen begrijpen op hun beurt écht niet wat je bezielt; zij verwachten dat je je niet bemoeit met wat zij – en eigenlijk verreweg de meeste mensen – heel normaal vinden.
• Een jonge vrouw die op vakantie gaat naar een land waarin vrouwen alleen gesluierd buitenhuis lopen, mag niet verbaasd zijn ter plekke te worden gezien als loslopend wild dat ‘vraagt’ om verkrachting.
• Het verbaast ons wanneer diezelfde jonge vrouw in ons land wordt verkracht door een allochtoon uit een land waar vrouwen alleen gesluierd rondlopen. Natuurlijk kan er geen sprake zijn van enige goedkeurig of rechtvaardiging, maar misschien verwachten we wel teveel van de betreffende allochtoon.
• En hoe zit dat met die jongen die zonder thuis en zonder geld op straat leeft; die steelt om eten te kunnen kopen? Verwacht je écht dat hij stervend van de honger langs het heerlijke eten loopt dat op de markt is uitgestald?

Enkele van deze voorbeelden gaan ver en wellicht té ver. Ze zijn niet bedoeld om te shockeren maar om het belang van verwachtingen te illustreren. Of beter: hoe belangrijk verschillende verwachtingen zijn.

Anno 2015 is de hele wereld mobiel. We leggen per persoon elke dag méér dan 100 keer zoveel kilometers af dan duizend jaar geleden. We kunnen elke seconde van de dag telefonisch of via andere media contact opnemen met mensen aan de andere kant van de wereld. We zijn vrijwel allemaal in staat in de een-of-andere taal met elkaar te communiceren. En we zien het nieuws van alle landen ín alle landen. Maar wat mij verwondert is, dat wij zonder verder na te denken menen dat al de mensen elders ons moeten accepteren zoals we zijn. Dat ze moeten accepteren dat we ongelovig zijn, moslim, boeddhist of streng gereformeerd. Dat we monogaam zijn, als maagd het huwelijk in gaan, polygaam zijn, homoseksueel, in het weekend naar een parenclub gaan of onze dochter met 14 jaar uithuwelijken aan een 30-jarige zodat ze met 15 voor een naamdrager kan zorgen. Om over raamprostitutie en Poolse of Thaise internet-bruiden met inruilgarantie nog maar te zwijgen. Moeten wij dat walgelijke imperialisme van de VS accepteren, of die Poetin die een land van binnenuit overneemt tegen de wil in van … ja, van wie eigenlijk? Of van wie niet? Wat zeuren we over IS die een mensen onthoofden terwijl de VS in Guantánamo Bay mensen zonder proces vasthoudt en zelfs met boormachines martelt.

Nee, ik keur niets van dit alles goed, maar ik stel de vraag: Hoe kan een serieus denkend mens nu verwachten dat enorme cultuurverschillen, verschillen in ontwikkeling, in welvaart, in religie, in gebruiken, … niét tot problemen leiden? Ja en wat zeg ik dan? Wat heb ik in te brengen? Of is dit allemaal alleen maar klaagzang?

Een beetje wel ja, want het probleem ga ik écht niet kunnen oplossen. Maar ik zou wel tot denken willen aanzetten in de hoop dat we met z’n allen gaan begrijpen dat het allemaal zo gemakkelijk niet is. Dat je niet zomaar mag verwachten dat een allochtoon onze gebruiken begrijpt, overneemt en zich volledig aanpast. Ja, ik geef toe, dat dat wel mooi zou zijn, maar hou alsjeblieft op met die onrealistische verwachtingen. Die gaan niet uitkomen! En dat betekent dus dat allochtonen zich in ons land met enige regelmaat (naar ónze normen en waarden) zullen misdragen. En ik zeg nogmaals en nadrukkelijk dat dit géén misdragen als zodanig is, want zij gedragen zich niet anders dan zij hebben geleerd en gewend zijn. Ook voeg ik eraan toe dat wij ons in hún ogen regelmatig misdragen. Bijvoorbeeld door de gezichten te willen zien van hun gesluierde vrouwen. En nou kom niet met die Wilders aan die dat allemaal maar onzin vindt. Als jij als man in 1935 was gevraagd je vrouw zich met blote borsten en een kaalgeschoren poes in een gemengde sauna te laten begeven, dan was je waarschijnlijk witheet geworden. En ik wil er niet eens te denken aan wat je allemaal nog meer zou hebben gezegd of misschien zelfs gedaan. Anno 2015 daarentegen vinden veel mensen deze naaktheid echter helemaal probleem. Maar voor sommige allochtone gelovigen is een gesluierde vrouw dwingen haar gezicht volledig aan een vreemde man te tonen vergelijkbaar met die blote borsten en kale poes van jouw vrouw in 1935.

Ok, tot welk denken wil ik dan aanzetten?

• Als eerste tot begrip: Begrijp dat het allemaal zo eenvoudig niet ligt en dat de verschillen tussen culturen niet met simpele wetjes van Wilders kunnen worden weggewist.
• Daarnaast roep ik iedereen op kennis te nemen van andere culturen en verbindingen te leggen. Praat met andersdenkenden en wissel informatie uit. Leer van hen en biedt hen de gelegenheid van jou te leren.
• Vervolgens roep ik op begrip en respect te tonen. Dat jij God een imbeciel bedenksel vindt om het gepeupel stil te houden mag je best denken. Maar houdt dat dan voor je, voordat je mensen keihard beledigt en pijn doet. Natuurlijk mag jij ook begrip vragen, maar als je het niet krijgt, reageer dan niet meteen zwart/wit: de ander is misschien gewoon zo ver nog niet.
• En tenslotte – en dat is misschien wel het moeilijkste van allemaal – wil ik je vragen je kinderen als vrijdenkers op te voeden. Faciliteer ze in het aanvaarden van andersdenkenden, help ze te begrijpen dat normen en waarden niet universeel zijn en mensen niet te veroordelen omdat ze ánders handelen dan wij zouden willen.