Ongemerkt …

Denk jij nog zélf te beslissen wat je vanavond eet, wat je morgen draagt en waar je overmorgen naar op vakantie gaat. Echt waar?

Vorige week sprak ik na het sporten met Joost. Hij vertelde me hoe enthousiast hij is over zijn Sonos Playbar. Je weet wel, zo’n luidsprekertube onder je LCD TV in de woonkamer. Thuisgekomen sprak ik met mijn vriendin over de enthousiaste Joost; zij had nog nooit van Sonos gehoord en daarom hebben we wat plaatjes Gegoogled op haar laptop. Een dag later vertelde zíj me dat Sonos ook mooie kleine luidsprekers verkoopt en dat die in onze keuken niet zouden misstaan. Ik heb op mijn PC op kantoor even  gekeken en ze had volkomen gelijk: heel mooi maar niet echt goedkoop. Mijn collega zag me kijken en vroeg zich af of die kleine luidsprekers werkelijk fatsoenlijk geluid zouden kunnen produceren en niet veel later waren twee van mijn collegae online reviews aan het lezen. De dagen die volgden zag ik overal advertenties van Sonos en ook mijn collegae kwamen regelmatig op het onderwerp terug. Afgelopen zaterdag hebben we een Sonos Playbar gekocht voor in de woonkamer en twee Sonos Play:1 luidsprekers voor in de keuken. Onze oude HiFi-installatie hebben we maar meteen opgeruimd want internet radio werkt écht veel fijner. We overwegen nu nog een abonnement op de muziekservice Spotify maar weten nog niet goed of we moeten wachten op Apple Music ondersteuning; want verder hebben we thuis alleen maar iPhones en Apple computers. Ik moet er nog maar eens even naar Googlen.

Dit is het verhaal van mijn buren (…) En in eerste instantie is het wellicht helemaal geen interessant verhaal. Gewoon een jong stel dat de oude HiFi-installatie vervangt door nieuwe apparatuur en een abonnement op een streamingdienst. Niets bijzonders, toch! Nee? Dan lees het volgende artikeltje eens:

Vorige week sprak ik na het sporten met Karel. Hij vertelde me hoe enthousiast hij is over zijn Bose Soundbar. Je weet wel, zo’n luidsprekertube onder je LCD TV in de woonkamer. Thuisgekomen sprak ik met mijn vriendin over de enthousiaste Karel; zij had nog nooit van de Soundbar gehoord en daarom hebben we wat plaatjes Gegoogled op haar laptop. Een dag later vertelde zíj me dat Bose ook mooie kleine luidsprekers verkoopt en dat die in onze keuken niet zouden misstaan. Ik heb op mijn PC op kantoor even  gekeken en ze had volkomen gelijk: heel mooi maar niet echt goedkoop. Mijn collega zag me kijken en vroeg zich af of die kleine luidsprekers werkelijk fatsoenlijk geluid zouden kunnen produceren en niet veel later waren twee collegae online reviews aan het lezen. De dagen die volgden zag ik overal advertenties van Bose en ook mijn collegae kwamen regelmatig op het onderwerp terug. Afgelopen zaterdag hebben we een Bose Soundbar gekocht en twee bijpassende kleine luidsprekers voor in de keuken. Onze oude HiFi-installatie hebben we maar meteen opgeruimd want internet radio werkt écht veel fijner. We overwegen nu nog een abonnement op de muziekservice Spotify maar weten nog niet goed of we moeten wachten op Apple Music ondersteuning; want verder hebben we thuis alleen maar iPhones en Apple computers. Ik moet er nog maar eens even naar Googlen.

Laten we maar zeggen dat dit het verhaal is van mijn andere buren. (…)

Wat zien we hier gebeuren:

• Iemand hoort iets over een product.
• Hij Googled en mensen om hem heen doen hetzelfde.
• In de  dagen daarna verschijnen advertenties op het scherm bij de mensen die naar het product hebben gezocht.
• Voortdurend wordt de aandacht op het product gevestigd en worden mensen gestimuleerd ermee bezig te zijn.
• Langzaam maar zeker vindt beïnvloeding plaats en groeit de behoefte om het product te bezitten.
• Uiteindelijk wordt het product gekocht.

Dit lijkt gewoon een slimme vorm van marketing en absoluut mag worden gesteld dat het een slimme vorm van marketing ís. Maar ‘gewoon’ is deze zeker niet en er valt zelfs over te twisten of deze vorm ethisch acceptabel is.

Bij het kijken of luisteren naar een reclamespotje of het lezen van een advertentie is heel duidelijk dat het een marketingboodschap betreft. Niemand gelooft dat Witte Reus werkelijk witter wast dan alle andere wasmiddelen en evenmin wordt geloofd dat Volkswagen de beste auto is. (Zeker niet na het recente schandaal rondom het  vervalsen van uitstoot-metingen van dieselauto’s.) En lezen dat een product door de consument als beste is getest, nemen we écht niet serieus want we weten dat zo’n uitspraak vrijwel nooit statistisch verantwoord tot stand is gekomen. Met andere woorden, we realiseren ons het verneukeratieve karakter van zo’n uitspraken en hebben geleerd daarmee om te gaan. Je zou je  kunnen afvragen waarom we dat acceptabel vinden, maar dat terzijde (…)
Feit blijft dat we ons heel goed realiseren dat reclame uitingen zoals hier genoemd, geen zuivere waarheden zijn maar uitsluitend marketing boodschappen.

De online marketing waarvan mijn vermeende buren het slachtoffer zijn geworden, is echter heel wat anders! Zij hebben zich niet gerealiseerd dat zij worden beïnvloed. Dat reclameboodschappen op momenten dat het slachtoffer daar hélemaal geen behoefte aan heeft worden afgevuurd en rechtstreeks het centrale zenuwstelsel worden ingeschoten. En dat op die wijze een behoefte wordt aangewakkerd zonder dat het slachtoffer zich dat realiseert. Dat het herhaald presenteren van het product beklijft en dat het slachtoffer langzaam de controle verliest en  verandert in een puppet on a string dat op enig moment gewoon tot aankoop overgaat.

Over hoe ernstig dit is kunnen we twisten, maar belangrijker is vast te stellen dat het eindstation nog lang niet is bereikt, dat ernstig misbruik op de loer ligt en privacy niet meer bestaat terwijl veel mensen nog niet hebben geleerd hiermee om te gaan. Sterker nog, velen hebben niet eens in de gaten wat aan het gebeuren is.

Google lijkt in bezit te zijn van ’s werelds grootste database met consumenten informatie. En die database groeit elke minuut met méér informatie dat een mens in zijn hele leven kan lezen. We hebben gezien dat  deze informatie al geruime tijd wordt gebruikt om persoonsgerichte marketing te bedrijven en dat kan ook voor groepen mensen; bijvoorbeeld door het vast te stellen in welke buurt mensen wonen die frequent op vakantie gaan, waar de meeste rokers wonen, wie in de buurt van sportcentra woont, … De antwoorden op die vragen kunnen worden gebruikt om in die buurt folders te verspreiden voor vakantiereizen en sportartikelen, afkickhulpmiddelen voor rokers en alarmsystemen ter beveiliging van de woning tijdens de vakantie. Dat is vrij onschuldig, maar wat te denken van:

• Vaststellen wie erfelijke ziektes heeft waarna zorgverzekeringen een hogere premie kunnen vragen of de aanvraag zelfs weigeren.
• Wie is wanneer en hoelang afwezig zodat de inbreker in alle rust zijn slag kan slaan.
• Te koop aanbieden van loper-setjes en ander inbreekgereedschap in buurten waar criminelen wonen.
• Zoeken van buurten waar alleenstaande jonge vrouwen zonder werk om ze te rekruteren voor drugstransport of prostitutie.
• Wie heeft recent een bepaald model tv gekocht zodat de inbreker op bestelling kan leveren.

Terug naar mijn vraag: Denk jij nog zélf te beslissen wat je vanavond eet, wat je morgen draagt en waar je overmorgen naar op vakantie gaat?

Je bent een record in de grote database en jouw record is gekoppeld aan héél veel data. Gebruikmakend van geavanceerde tools is je gedrag in toenemende mate voorspelbaar en beïnvloedbaar. Zonder serieus begrip van wat gebeurt ben jij niet of nauwelijks meer in staat een eigen mening te vormen of een zelfstandig besluit te nemen. En dan staan we  nog maar aan de vooravond van wat allemaal mogelijk is.

Privacy is verleden tijd, dat zul je moeten accepteren. En evenzeer dat het hoog tijd is je te realiseren hoe je wordt beïnvloed. Dat moet je weten, begrijpen en daar moet je mee leren omgaan. Want een weg terug is er niet!