Het zijn niet dingen of gebeurtenissen die stress veroorzaken, maar de manier waarop jij daar tegenaan kijkt.
Zo’n veertig jaar geleden ontwikkelde de Amerikaanse psycholoog Albert Ellis de Rational Emotive Therapy (RET); in het Nederlands doorgaans vertaald als Rationeel-Emotieve Therapie. De basisgedachte hierbij is dat het niet dingen of gebeurtenissen zijn die mensen stress opleveren, maar de manier waarop ze die dingen of gebeurtenissen bekijken. Het komt er op neer dat we ons denken, onze ideeën en onze overtuigingen baseren op verkeerde gedachten resulterend in gevoelens en handelingen die tot stress leiden.
Een voorbeeld
Jos is projectleider en druk in de weer om een groot project te starten. Hij moet donderdag om 09:00 uur een presentatie voor de directie geven die zijn aanpak moet goedkeuren én budget beschikbaar stellen alsvorens hij van start kan gaan. Woensdag komt zijn baas en vertelt hem dat het project op twee cruciale punten anders moet worden aangepakt. Voor Jos betekent dit dat zijn presentatie helemaal op de schop moet en dat hij een aantal complexe berekeningen opnieuw moet maken. Dat gaat hem behoorlijk wat tijd kosten en een groot deel van de avond. Wanneer zijn baas is vertrokken loopt hij kwaad naar een collega: ‘Waarom komt hij daar nú mee? Ik kan het bij hem ook nooit goed doen! Dat krijg ik nooit helemaal af en straks kan ik mijn bonus wel vergeten. En wat moet ik mijn zoontje zeggen; hij heeft vanavond diploma-uitreiking en ik kan er wellicht niet bij zijn. Mijn vrouw zal ook wel woedend zijn.” Jos zit in een spiraal van negatief denken!
RET kan helpen deze negatieve spiraal te doorbreken door het irrationele deel uit de gedachten te bannen en om te zetten in rationeel denken. Dat gebeurt in drie stappen:
Stap 1: Beschrijf de feitelijke situatie
Jos is gehaast en heeft nog maar weinig tijd om zijn presentatie af te maken; bovendien voelt hij zich onzeker. Wanneer zijn baas hem vertelt dat aanpassingen in het project nodig zijn, vraagt hij niet waarom én legt bovendien meteen een link naar zijn eigen functioneren.
Stap 2: Analyseer de gedachten
Misschien heeft zijn baas die aanpassingen zelf nét pas van zijn baas vernomen of zijn de omstandigheden plotseling veranderd waardoor een aanpassing onvermijdelijk is. En over het functioneren van Jos is helemaal niets gezegd. Het is maar een (niet onderbouwde) aanname van Jos zelf. Als hij daadwerkelijk twijfelt over zijn eigen functioneren, kan hij daar later over in gesprek gaan, maar op dít moment is daar geen aanleiding toe.
Stap 3: Bepaal de gevolgen
Jos maakt zich zorgen of hij de presentatie en de berekeningen op tijd af krijgt. Die zorgen deelt hij niet met zijn baas. En het feit dat hij ’s avonds verplichtingen heeft deelt hij evenmin. Daardoor kan zijn baas niet meedenken om een oplossing te vinden: misschien kan de presentatie voor de directie worden verplaatst, kan hij zélf meehelpen of iemand anders ter ondersteuning beschikbaar stellen.
RET is een eenvoudige aanpak die je vrij gemakkelijk kunt oefenen. Als je ermee aan de slag gaat, zul je bewuster met je eigen denken bezig zijn. Je zult meer inzicht krijgen in de feitelijke situatie, je eigen gevoelens en de mogelijke gevolgen. Maar bovenal zul je stress reduceren en anderen in de gelegenheid stellen jou (en daarmee misschien ook zichzelf) te helpen.
RET kan je ook helpen ‘om-te-denken’ en je gedrag en houding te verbeteren:
- Hoe vaak ben jij in een grootwarenhuis of supermarkt door iemand bediend die niet vriendelijk is en nors kijkt?
→ Iedereen is blij als hij vriendelijk en met een glimlach wordt bediend. - Hoe vaak hoor je mensen klagen over het bedrijf waar ze werken of de baas die ze hebben?
→ Natuurlijk is niet alles koek-en-ei maar zelfs als jouw bedrijf of baas écht zo vervelend is, ga je je niet beter voelen door er voortdurend over te klagen. De kans is zelfs groot dat de mensen waartegen je klaagt, jou (!) vervelend gaan vinden. - Iedereen heeft wel eens een vervelende dag.
→ Helpt het dan om tegen anderen te klagen of vervelend tegen ze te doen; minder vriendelijk rijgedrag te vertonen of kwaad te doen tegen iemand die je geen voorrang geeft of voorkruipt bij de kassa. Of weet je 100% zeker dat die persoon jou een hak wil zetten en wil treiteren? Nee toch! - Ben je ontevreden wanneer je glas half leeg is?
→ Of vind je het fijn dat je nog een half vol glas hebt waar je van kunt genieten? - Ik vind hem geen voorbeeld om te citeren, maar voor deze ene keer: Elk nadeel heeft zijn voordeel.
→ Als mijn zakelijke afspraak vanavond wordt verplaatst vanwege slecht weer, kan ik daarvoor in de plaats met mijn vriendin op de bank zitten. En daar geniet ik wellicht veel meer van.
De werkelijkheid is bijzonder divers en bestaat uit ontelbare dingen en gebeurtenissen. Jij bepaalt waar je je aandacht op richt, waar je naar kijkt. En jij bepaalt hoe je je daarbij wilt voelen, niet de dingen en gebeurtenissen zelf!
Enkele kanttekeningen
- RET kent geen serieuze wetenschappelijke onderbouwing en de therapie is meermaals door wetenschappers bekritiseerd. RET volgt ongefundeerde hypothesen en moet daarom als pseudowetenschap worden gekarakteriseerd.
- Albert Ellis heeft RET recent aangepast en spreekt nu over REBT dat staat voor Rational Emotive Behavioral Therapy. Hij brengt hiermee tot uitdrukking dat RET niet alleen een cognitieve (=kennis) therapie is, maar dat ook gedragsaspecten aan de orde komen. Zo geeft hij nu ook huiswerkoefeningen en praktijkoefeningen waarin met name de gedragsaspecten worden benadrukt.