Een onbetrouwbare overheid …

De overheid beschermt jou, organiseert de samenleving en zorgt voor jou wanneer je dat zelf niet of onvoldoende (meer) kunt. Doet ze dat goed en betrouwbaar?

De overheid heeft een continu variabel pallet aan taken dat tot stand komt middels een collectieve en democratische besluitvorming waarbij rekening wordt gehouden met groepsbelangen en individuele belangen. Een en ander wordt in beleid vervat en vervolgens wordt dat beleid uitgevoerd. Raadplegen we Wikipedia dan onderscheiden we (vrij vertaald) de volgende overheidstaken:

• Oplossen van maatschappelijke en sociale problemen
• Sturing van de maatschappelijke ontwikkeling
• Coördineren van maatschappelijke activiteiten
• Handhaving openbare orde middels rechtsvorming en rechtshandhaving
• Regelen van betrekkingen tussen de leden
• Bestrijden van ergste vormen van ongelijkheid
• Inkomensverdeling
• Uitvoeren van taken die door de samenleving niet of onvoldoende worden opgepakt
• Voortbrengen van collectieve goederen en diensten
• Regulatie van de markt en corrigeren van marktfalen

Anno 2013 kijken we terug op een rijke evolutie van het overheidshandelen. Het aantal taken dat de politiek naar de overheid heeft toegetrokken is enorm; je kunt bijna niets meer bedenken of er is wel een regeltje of zelfs een wet voor gemaakt. Dat heeft vergaande gevolgen!

Zo is een ware verzorgingsstaat ontstaan. Overkomt je iets, dan wordt er voor je gezorgd: je gaat het ziekenhuis, het bejaardenhuis of het verzorgingstehuis in, de WAO in , je krijgt bijstand, toeslagen, studiekostenvergoeding, studiebeurs, kindergeld, zorgtoeslag, startersaftrek, zelfstandigenaftrek, huursubsidie, investeringsaftrek, … en nog véél meer. Vlieg je helemaal uit de bocht dan ga je de gevangenis in, maar niet nadat je de gelegenheid hebt gekregen uitvoerig te procederen en misschien wel dankzij een onbenullige procedurefout de dans te ontspringen – immers is het regeltje véél belangrijker dan het algemeen besef dat je al-dan-niet schuldig bent. In de gevangenis krijg je dan scholingsmogelijkheden, goede verzorging als je ziek bent, kost en inwoning, vertier, gratis bewaking, soms weekendverlof, je hoeft niet te werken en wellicht krijg je een email-adres op een-of-ander overheidsdomein en vrije (vooral snelle) internet toegang. O-ja, en je eventuele slachtoffer krijgt (een beetje) slachtofferhulp en jij natuurlijk respect, begrip, ondersteuning en reclasseringsfaciliteiten zodat het niet nóg een keer mis gaat. Met een beetje geluk kun je tijdens je periode van intentie nog wat bijverdienen en sparen voor als je vrij komt.

Die verzorgingsstaat heeft zeer vervelende bijeffecten. Zo doen de geldgestuurde mechanismen waaruit de verzorgingsstaat is opgebouwd de mens ontaarden in een op dezelfde leest gebaseerd denken en handelen: alles wordt vertaald in geld en vrijwel al het andere wordt van ondergeschikt belang. Ontbreekt geld (lees: heb ik minder dan de ander; misschien wel: heeft de ander niét minder dan ik), dan voel ik me niet meer prettig – zelfs wanneer ik een goede gezondheid heb, werk, vertier en fijn gezin (…)

Een gevolg is dat de kosten van de overheid steeds meer toenemen. Anno 2013 praten we van een financieringstekort dat een bepaald percentage niet mag overschrijden – hoe krijgen we het verzonnen? Sinds enkele jaren maken we dus méér geld op dan we verdienen. Om daar niet al te veel hinder van te hebben, lenen we gewoon geld. En daardoor moeten we volgend jaar niet alleen dat geld terug (beginnen te) geven maar ook nog interest. De cirkel is dan rond want we lenen dan gewoon wéér. En zo leven we steeds meer op de pof. Dat dit zo niet onbeperkt kan doorgaan begrijpt zelfs de grootste imbeciel en dus hebben ook wij dat inmiddels begrepen en daarom verhogen we belastingen en breken we delen van de verzorgingsstaat weer af. Dat dit laatste pijn doet en veel weerstand oproept behoeft evenmin betoog.

Even terug naar de titel van dit artikel: de onbetrouwbare overheid. Is deze titel correct? Is de overheid onbetrouwbaar? We neigen wellicht deze vraag met Ja te beantwoorden, maar nogmaals: is dit correct?

Heeft de overheid zelf bepaald wat haar taken zijn? Mag ze dat überhaupt? Of doet de overheid gewoon wat de politiek haar opdraagt? Als dat laatste het geval is, kan de vraag of de overheid al dan niet betrouwbaar is dan wel worden gesteld? Is het dan niet veeleer de politiek die al dan niet betrouwbaar is. Of meer concreet: zijn het niet de politici die (on)betrouwbaar zijn? En als het de politici zijn die onbetrouwbaar zijn, hoe komt dat dan? En wat is daar aan te doen?

Politici kiezen wij voor een relatief korte termijn, hooguit vier jaar. Ná die termijn gaan we opnieuw naar het stembureau en besluiten we (ieder voor zich) op wie we deze keer gaan stemmen. Daarbij doet zich de vreemde situatie voor dat de individuele stemmer vrijwel altijd uit gaat van zijn persoonlijke belang: de politicus die het het beste met hem voor heeft, die krijgt zijn stem! Ook is de beloning van de politicus niet gekoppeld aan zijn presteren. Sterker nog, ná diens (succesvolle of niet-succesvolle) politieke carriere volgt veelal een (nog) beter betaalde carriere in het bedrijfsleven. In hoeverre is de uitgebrachte stem goed voor ons land en in hoeverre is goed functioneren een incentive voor het handelen van de politicus?

Maar wat het meest schrijnend is, is het feit dat voor het uitoefenen van een politieke functie geen specifieke eisen gelden ten aanzien van opleiding en ervaring. Sterker nog, het komt zelfs voor dat semi-analfabeten en mensen met een crimineel verleden een serieuze positie in de politiek weten te verwerven. Is het niet te gek om los te lopen dat in Nederland bijna iedereen die maar voldoende stemmen weet te vergaren het stuur van ons land met zo’n 17 miljard inwoners in handen mag nemen om vervolgens met hoge snelheid gierend uit de bocht te vliegen?

Dus het is de politiek die onbetrouwbaar is? Nee, wij zijn het die een systeem hebben laten ontstaan waarin politici nauwelijks succesvol kunnen zijn zónder onbetrouwbaar te zijn. Die enkele, goed opgeleide en welwillende politicus die maatregelen wil nemen die op termijn succesvol zijn, die steunen we niet. Die begrijpen we zelfs niet, want velen van ons denken nog steeds dat we geld kunnen uitgeven dat we niet hebben. Dat we kunnen besparen zonder ergens te bezuinigen. Dat we géén pijn hoeven voelen, niets hoeven inleveren, … Of op z’n minst dat ‘ik’ dat niet hoef te doen!

Nee, wij zijn het die niet betrouwbaar zijn. Wij veteranen, wij babyboomers, wij generatie X en in mindere mate wij millennials. Het zijn wij die moeten veranderen. Hoe?

Als eerste moeten we ophouden incompetentie toe te staan:

• Elke politicus dient goed te zijn opgeleid en over ruime ervaring te beschikken. Hij is ter zake kundig, eerlijk en oprecht, betrouwbaar en recht door zee. Hij beschikt over een onbeschreven gedrag en vervult een voorbeeldfunctie.
• Een ambtenaar bij de overheid dient op dezelfde manier te worden beoordeeld en afgerekend als ieder ander die werkzaam is in het bedrijfsleven.
• De kiezer is goed opgeleid en heeft door het afleggen van een proeve van bekwaamheid bewezen capabel te zijn om zijn stem uit te brengen in het belang van onze samenleving.

Vervolgens dienen wij een oplossing te vinden die een eind maakt aan de rivaliteit tussen de politieke partijen. Wanneer partij-A een voorstel indient, is de kans groot dat partij-B die zich aan het andere uiteinde van het politieke spectrum bevindt, dit voorstel afwijst of probeert te ondermijnen. Zeker, wanneer het geen deel uitmaakt van haar partijprogramma! Taakbewuste en verantwoordingsvolle politici zouden daarentegen geheel los van hun partijprogramma de ambitie van een voorstel beoordelen en het steunen wanneer dit de moeite waard is. Om ons land succesvol de toekomst in te loodsen is het immers totaal onbelangrijk wíe het voorstel doet, maar dát het voorstel wordt gedaan en uitgevoerd. Zolang er echter machtswellustige partijen bestaan is dit moeilijk te bewerkstelligen. Misschien moeten we die dan ook opdoeken (?)

En in navolging van deze laatste opmerking stel ik de vraag of we nog moeten toestaan dat partijen over een niet-relevante en misschien wel contraproductieve achtergrond beschikken. Denk bijvoorbeeld aan een partij die primair bestaat uit leden met een bepaalde geloofsovertuiging. Of een partij die zich op een politiek-irrelevant doel richt zoals de bevordering van het welzijn van de dieren of het opheffen van auteursrechten. Hoewel dit heel waardevolle thema’s kunnen zijn, vormen ze absoluut geen basis voor een politiek systeem en daarmee evenmin voor een politieke partij.

Misschien dat de eerste stap bestaat uit de vorming van een partij zonder politiek manifest, zonder geloof, zonder onzinnige en irrelevante doelen. Een partij met slechts één doel: uit de brei van voorstellen de beste voorstellen steunen, verbeteren en uitvoeren. Een partij met respect voor iedereen, een partij zonder partijprogramma – dat lijkt me wel iets.

Wij hebben nog een flinke weg te gaan. En die zúllen we gaan …