“Jij bent een automatiseerder, een IT-er en jij neemt andere mensen hun werk af”, zei ze. “Je bent een slecht mens”.
Een kleine 25 jaar geleden had mijn vriendin een flink ongeluk gehad tijdens het Skiën in Oostenrijk. Ze had drie gecompliceerd beenbreuken en verbleef na een operatie ruim een week in het ziekenhuis in Salzburg. Daar bezocht ik haar samen met haar ouders elke dag. Naast haar lag een oudere vrouw die was opgegroeid achter het ijzeren gordijn. Zij was heel aardig tegen ons allen, maar toen ze hoorde dat ik in de informatie technologie werkzaam was, werd ze boos. “Jij bent iemand die ons het werk afneemt”, zei ze, “jij vervangt mensenwerk door computers en robots. Jij bent een slecht mens”.
Ik heb geprobeerd haar uit te leggen dat automatisering en IT wellicht mensenwerk vervangen, maar dat door de toepassing ook nieuwe banen worden gecreëerd en dat je er dingen mee kunt doen die mensen niet (veilig) zouden kunnen doen. Dat ze ons helpen analyses uit te voeren die ertoe bijdragen dat onze kennis toeneemt en dat we zieke mensen gezonder kunnen maken, dat we armoede kunnen verminderen en dat we er uiteindelijk allemaal beter van worden.
Na wat voorbeelden en nog heel wat praten stelde ze haar mening een klein beetje bij. We kwamen samen tot de conclusie dat automatisering en IT een aantal mensen écht wel werkeloos doet worden, maar dat anderen er weer baat bij hebben. Voor de mensen die nu hun baan verliezen zijn er veelal weinig alternatieven; vooral wanneer het laagopgeleiden of ongeschoolden betreft. Door de betere omstandigheden zal deze groep kleiner worden en zullen nadelen op de langere termijn steeds minder worden terwijl de voordelen de overhand gaan krijgen. Uiteindelijk waren we het zo’n beetje eens, maar zij herhaalde haar zorg ten aanzien van de mensen die nú hun werk verliezen. En ze vond me niet (meer) zo’n slecht mens als eerst.
In 2013 denk ik nog eens terug aan die oude vrouw en stel vast dat automatisering en IT een geweldige vlucht hebben genomen. Op mondiale schaal is de productiviteit enorm toegenomen. We kunnen helemaal niet meer zónder en zelfs de werkeloosheid is gedaald. En die daalt zelfs nog verder. In India, China, Pakistan, Korea, Taiwan, …
Even probeer ik me voor te stellen wat zou gebeuren wanneer in alle producerende landen van het ene moment op het andere géén IT en géén automatisering meer zou functioneren. Of op z’n minst véél langzamer zou functioneren. Inefficiency zou toeslaan en we zouden heel veel werk handmatig moeten verrichten. Dan zouden we opeens geen werkeloosheid meer hebben.
Dat is natuurlijk onzin, maar het laat wel zien dat die oude vrouw niet helemaal ongelijk had. Automatisering en IT veroorzaken daadwerkelijk werkeloosheid, maar op een heel andere manier dan destijds gedacht. En ook nu zeg ik dat dit maar voor een beperkte groep mensen is, al zijn het er veel méér dan ik destijds dacht en op een andere plaats. Het betreft namelijk de mensen in de westerse landen en deze werkeloosheid heeft ook nog veel minder betrekking op het opleidingsniveau dan destijds.
Op de echt lange termijn? Dan komt het wel weer goed! De levensstandaard in de (nu nog) lage-lonen-landen stijgt snel en de westerse landen zullen langzaam uitbesteding gaan terugdraaien omdat deze steeds minder rendabel is. In de VS zien we inmiddels al bedrijven in de IT en de automobielindustrie die de eerste stappen hebben genomen. En ook in Europa begint duidelijk te worden dat uitbesteden naar India ook niet in alle gevallen zo goed functioneert als gedacht.
Daarnaast zullen automatisering en IT de behoefte aan menselijk werk op mondiale schaal doen afnemen. Er zal een maatschappij ontstaan waarin productie voor een groot gedeelte zal plaatsvinden door robots. En die robots máken zelf weer nieuwe robots zodat we van dat werk gevrijwaard blijven. We hoeven dan helemaal geen 40 uur per week meer te werken om goed te kunnen leven; wellicht zijn 16 of 20 uur al genoeg. Maar het zal nog heel wat jaren duren voordat het zo ver is.