Bekrompen mensen luisteren naar woorden; betrokken mensen luisteren naar de betekenis.
De Nederlandse taal kent volgens de Grote Van Dale zo’n 240.000 woorden. De betekenis van deze woorden is helder en dus behoorlijk duidelijk beschreven. Dat betekent ondermeer dat wanneer ik het woord ‘tomaat’ uitspreek, er weinig tot geen mensen zijn die niet begrijpen dat ik daar die rode vrucht (ja, het is een vrucht en géén groente) mee bedoel. Hoewel ik nog nooit iemand heb ontmoet die dat woord niet kent, ben ik gaarne bereid de betekenis toe te lichten als zich die situatie voordoet. Dat zal ik uiteraard op een vriendelijke wijze doen waarbij ik de ander respectvol zal bejegenen. De achterliggende gedachte daarbij is dat de verzender van de boodschap verantwoordelijk is voor de juiste ontvangst van die boodschap. En dat laatste is iets dat ik in dit artikel wil nuanceren.
Enkele jaren geleden reed ik samen met mijn Oostenrijkse collega Erich in de auto. We waren in een geanimeerd gesprek en daarbij bewoog ik mijn handen in de lucht. De chauffeur van een ons tegemoetkomende vrachtauto zag dit en reageerde kwaad. Hij knipperde met zijn lichten, toeterde en wees naar zijn voorhoofd. Blijkbaar dacht hij dat ik met mijn handen gebaren maakte in zijn richting en dat die niet vriendelijk bedoeld waren. Uiteraard had ik geen gelegenheid dit te corrigeren, maar ik vond het toch wel een beetje vervelend. De achterliggende gedachte daarbij was wederom dat de verzender van de boodschap verantwoordelijk is voor de juiste ontvangst van die boodschap. Ik herhaal het nogmaals: de verzender is verantwoordelijk voor de juiste ontvangst van de boodschap. En dáár wil ik het even over hebben.
Ik ben behoorlijk vrijdenkend opgevoed en heb geen vooroordelen ten aanzien van religies en levensinstellingen, huidskleuren, culturen, seksuele geaardheid, … zolang er maar sprake is van beschaafd en respectvol gedrag. En ja, ik geef onmiddellijk toe dat het heel moeilijk is die termen helder te definiëren waardoor hetgeen de één beschaafd vindt, door de ander niet zo wordt gezien.
Waar ik problemen mee heb (voor zover je dat problemen kunt noemen) is het feit dat de ontvanger zich soms veel moeite doet om de zender niet te begrijpen. De schuld wordt dan bij de zender gelegd ‘die het maar beter had moeten formuleren’. Ik acht dat niet correct!
Een voorbeeld: wanneer ik met een collega praat en zeg dat ik gisterenavond met een bevriende neger sprak, dan word ik erop gewezen dat ik dat woord niet meer behoor te gebruiken omdat het beledigend is en verwijst naar de grimmige periode van de slavenhandel. Had ik nu echt moeten zeggen dat ik gisterenavond heb gesproken met mijn vriend die lid is van een groep donkerhuidige mensen die oorspronkelijk afkomstig zijn uit Afrika ten zijden van de Sahara? Of is er misschien een kortere en eenvoudiger woord dat ik in plaats van ‘neger’ kan gebruiken: zwarte, niet-blanke, donkergekleurde, …? Ik ken er geen waarmee ik (denk) respectvoller te spreken. In ieder geval heeft mijn vriend geen enkel probleem met het gebruik van het woord neger – door mij! Want hij weet precies wat ik bedoel en dat ik heb hoog acht en zeer waardeer.
Ik kan nog een hele lijst met woorden noemen waar mensen tegenwoordig aanstoot aan nemen. Dat kan zeker gerechtvaardigd zijn, als de zender het zo bedoelt. Maar als dat niet het geval is, dan zou de ontvanger bij zichzelf te rade moeten gaan en zich afvragen waarom hij/zij hier aanstoot aan neemt. (…)
Goede communicatie kenmerkt zich door de wederzijdse inspanning elkaar te willen begrijpen. En niet door het zoeken van uitspraken die kunnen worden verdraaid of op z’n minst anders kunnen worden geïnterpreteerd als dat de zender ze bedoelt. Zou de moeder die haar kleuter een sinterklaasverhaaltje voorleest werkelijk denigrerend willen praten over zwarte Piet? Of anders gezegd, hoeveel mensen lopen anno 2022 rond met negatieve bedoelingen met het uitspreken van de woorden zwarte Piet? En voor wat betreft de kinderen, die gaan graag naar zwarte Piet omdat ze snoep of zelfs kanootjes krijgen.
Mijn vriend is een waardige ontvanger van de boodschap die ik zend. Hij neemt zich de moeite om mij te begrijpen en weet dat het nooit mijn bedoeling is hem te kwetsen. Ik denk dan ook dat het tijd wordt dat ontvangers van de boodschap hun eigen verantwoording gaan nemen in de communicatie en dat we met z’n allen weer met elkaar kunnen praten zonder overal iets achter te zoeken.
Let wel, wanneer ik weet dat ik door het gebruik van bepaalde woorden kwets, dan zal ik mijn uiterste best doen, dat te voorkomen. Maar ik reken op begrip wanneer ik daar eens niet in slaag.
Goed artikel 👍
In jouw voorbeeld rijst bij mij echter de vraag of het relevant voor de ontvanger is dat jou vriend een neger is ?….ik denk van niet…toch een leuk artikel Pierre
Nee Jan, dat is niet van belang. Ik wilde er eigenlijk alleen maar mee aangeven dat voor mij de huidskleur totaal onbelangrijk is, maar eigenlijk voegt het in het artikel helemaal niets toe.