Val je in categorie 4 van Cipolla, houdt dan alsjeblieft je mond. Ga niet stemmen, doe niet mee aan protesten, verkondig niet jouw of andermans mening. Zwijg vooral, want je brengt alleen maar schade toe!
Recent attendeerde een collega me op Carlo Maria Cipolla, een Italiaanse econoom en historicus, die in 1976 de Le leggi fondamentali della stupidità umana opstelde, in het Nederlands De fundamentele wetten van menselijke domheid.
Cipolla stelt dat domme mensen talrijk en irrationeel zijn. Ze brengen schade toe aan anderen zonder er zelf baat bij te hebben en ondermijnen zo de samenleving als geheel. Hij deelde de mensheid in vier categorieën in, gebaseerd op de manier waarop mensen handelen en hoe dit henzelf en anderen beïnvloedt:
1. Intelligente mensen – Helpen zowel zichzelf als anderen.
2. Bandieten – Bevoordelen zichzelf ten koste van anderen.
3. Hulpelozen – Helpen anderen, maar benadelen zichzelf.
4. Domme mensen – Brengen schade toe aan zowel zichzelf als anderen.
Daarnaast formuleerde Cipolla de vijf wetten van domheid:
1. We onderschatten altijd hoeveel domme mensen er zijn – Domheid komt in alle lagen van de bevolking voor.
2. Domheid is onafhankelijk van andere kenmerken – Opleiding, status of rijkdom beschermen niet tegen domheid.
3. Domme mensen zijn gevaarlijker dan criminelen – Omdat ze schade veroorzaken zonder er zelf iets aan over te houden.
4. Niet-domme mensen onderschatten de destructieve kracht van domme mensen – Dit maakt hen extra kwetsbaar.
5. Domme mensen ondermijnen de samenleving – Hun irrationele handelen verstoort sociale structuren en vooruitgang.
Volgens Cipolla floreren samenlevingen waarin intelligente mensen de schade van domheid compenseren. Samenlevingen in verval laten juist domme en ongeschikte mensen macht verwerven. De oplossing? Kritisch blijven denken, logica gebruiken en absurditeit actief bestrijden.
Cipolla in de Moderne Politiek
Cipolla’s theorie biedt een fascinerend perspectief op de hedendaagse wereld. Zijn wetten beschrijven niet alleen hoe domheid schade veroorzaakt, maar ook hoe slimme mensen zoals populistische politici deze groep voor hun eigen gewin manipuleren:
Wilders: De slimme populist die domme mensen bespeelt. Geert Wilders is een klassiek voorbeeld van een bandiet (categorie 2) die domme mensen (categorie 4) aantrekt en gebruikt om macht te verwerven. Zijn uitspraken zijn simpel, emotioneel en vaak niet haalbaar, maar resoneren bij de massa. Hij benoemt bestaande problemen, maar presenteert geen realistische of ethisch verantwoorde oplossingen. Zijn kracht ligt niet in bestuurlijke capaciteiten, maar in het bespelen van het publiek.
Trump : De bandiet met een vleugje domheid. Donald Trump heeft veel weg van Wilders, maar zijn focus ligt op geld en macht. Als een bandiet (categorie 2)verrijkt hij zichzelf en zijn kring, vaak ten koste van de samenleving. Zijn tactiek: polariseren, desinformatie verspreiden en winst op korte termijn najagen. Hoewel hij af en toe strategische keuzes maakt, balanceert hij gevaarlijk tussen categorie 2 en categorie 4, omdat zijn onvoorspelbaarheid vaak onbedoelde schade veroorzaakt.
Poetin: De rationele bandiet. Vladimir Poetin is een schoolvoorbeeld van een pure bandiet (categorie 2). Zijn handelen is berekenend, en hij benut anderen om zijn macht en die van Rusland te vergroten. Zijn geopolitieke strategieën laten zien dat hij de lange termijn overziet, maar enkel voor zijn eigen belang.
Zelensky: Intelligentie of Naïviteit? Volodymyr Zelensky begon als entertainer en groeide uit tot president van Oekraïne. Hij lijkt een intelligent leider (categorie 1), maar vertoont soms ook kenmerken van een hulpeloos persoon (categorie 3). Zijn communicatieve vaardigheden en vermogen om steun te mobiliseren zijn indrukwekkend, maar zijn afhankelijkheid van westerse hulp en de geopolitieke realiteit maken hem kwetsbaar.
Nog enkele voorbeelden uit de vier categorieën
| Categorie | Naam | Uitleg |
| 1. Intelligente mensen | Angela Merkel | Diplomatiek, strategisch en gering op lange termijnoplossingen |
| Barack Obama | Visionair en pragmatisch, met sociaal en economische beleid dat win-win creëerde | |
| 2. Bandieten | Silvio Berlusconi | Verrijkte zichzelf via de politiek |
| Viktor Orbàn | Behoudt zijn macht door democratische principes te ondermijnen | |
| 3. Hulpelozen | Joe Biden | Goedbedoelend, maar vaak besluiteloos en beïnvloedbaar |
| Jeremy Corbyn | Idealistisch, maar niet in staat brede steun te krijgen | |
| 4. Domme mensen | Liz Truss | Haar economisch beleid veroorzaakte chaos zonder enig voordeel |
| Sarah Palin | Ongeïnformeerd en polariserend, zonder inhoudelijke kennis |
Hoe kan onze samenleving floreren?
De sleutel tot een gezonde samenleving is dat intelligente mensen (categorie 1) de schade van domme mensen (categorie 4) beperken. Dit kan door:
| Onderwijs en kritisch denken te stimuleren | Mensen moeten leren zelf na te denken en manipulatie te doorzien. |
| Slimme leiders kiezen | Bestuurders moeten gekozen worden op basis van competentie, niet op basis van wie het hardst roept. |
| Bandieten te controleren | Regels en instituties moeten corruptie en egoïsme beperken. |
| Actief burgerschap bevorderen | Een geïnformeerde bevolking die vragen stelt, voorkomt dat domheid de overheid krijgt. |
Zolang domme mensen door populisten worden bespeeld en domheid invloed blijft uitoefenen, blijft de samenleving kwetsbaar. Alleen door intelligentie en rationaliteit te bevorderen, kunnen we een duurzame toekomst waarborgen.
Tips om te verbeteren
| Intelligente mensen Ze doen het al goed, maar kunnen nog effectiever zijn: Blijf kritisch nadenken en voorkom zelfoverschatting: intelligentie betekent niet dat je altijd gelijk hebt. Werk samen met anderen om invloed te vergroten (je hoeft niet alles alleen te doen). Blijf openstaan voor nieuwe inzichten en blijf leren, zelfs als je al succesvol bent. Help anderen zonder hen van je afhankelijk te maken – leer hen zelf denken en handelen. |
| Bandieten Ze profiteren van anderen, maar creëren uiteindelijk vijanden en instabiliteit. Begrijp dat langetermijnsucces vaak beter gewaarborgd is als ook anderen profiteren. Pure eigenbelang-strategieën kunnen op de korte termijn werken, maar leiden vaak tot tegenstand of isolement. Leer empathie en stel jezelf vaker de vraag: “Hoe zou ik het vinden als iemand dit bij mij deed?” Besef dat reputatie en relaties ook vormen van kapitaal zijn – als je die vernietigt, loop je uiteindelijk zelf schade op. Probeer eens iets belangeloos te doen en observeer het effect. Dit kan verrassend voordelig uitpakken. |
| Hulpelozen Ze laten zich gebruiken en offeren zichzelf op zonder er iets voor terug te krijgen. Leer om nee te zeggen. Niet iedereen verdient jouw hulp, en sommige mensen maken misbruik van je goedheid. Denk op de lange termijn: als je jezelf constant opoffert, heb je op den duur niets meer te geven. Begrijp dat je niemand helpt door jezelf te verzwakken. Een sterkere positie maakt je hulp effectiever. Laat je niet leiden door schuldgevoel. Je mag zelf ook gelukkig zijn! Leer strategieën om assertiever te worden en op een gezonde manier je eigen belangen te behartigen. |
| Domme mensen Ze handelen irrationeel, zonder inzicht in de gevolgen van hun daden. Beperk je invloed als je je eigen incompetentie niet herkent. Dit betekent: – Niet stemmen als je geen idee hebt waar het over gaat. – Niet protesteren over zaken die je niet begrijpt. – Geen desinformatie verspreiden (in de kroeg, op sociale media, of in de familiekring). – Leer om te luisteren in plaats van te praten zodat je misschien wel minder dom wordt. – Denk na vóór je handelt. Vraag jezelf af: “Wat is het mogelijke gevolg van mijn actie?” – Vermijd impulsieve reacties en denk eerst goed na (i.p.v. een slechte actie te ondernemen). – Accepteer dat je niet overal verstand van hebt en zoek betrouwbare bronnen om van te leren. – Loop niet achter populisten aan. |
Referenties – Gebruikte namen en hun functies
- Angela Merkel – Voormalig bondskanselier van Duitsland (2005-2021)
- Barack Obama – Voormalig president van de Verenigde Staten (2009-2017)
- Silvio Berlusconi – Voormalig premier van Italië en mediamagnaat
- Viktor Orbán – Premier van Hongarije sinds 2010
- Joe Biden – Vorige president van de Verenigde Staten (2021-2024)
- Jeremy Corbyn – Voormalig leider van de Britse Labour Party (2015-2020)
- Liz Truss – Voormalig premier van het Verenigd Koninkrijk (2022, kortste ambtstermijn ooit)
- Sarah Palin – Voormalig gouverneur van Alaska en Republikeins vice-presidentskandidaat (2008)
- Geert Wilders – Nederlands politicus, leider van de PVV
- Donald Trump – Voormalig president van de Verenigde Staten (2017-2021)
- Vladimir Poetin – President van Rusland (sinds 1999 met korte onderbreking als premier)
- Volodymyr Zelensky – President van Oekraïne (sinds 2019), voormalig komiek en acteur
Wil je weten in welke categorie van Cipolla jij valt? Download dan de test en laat deze door twee mensen die jou goed kennen invullen.