Door de eeuwen heen heeft de mens geprobeerd om het onverklaarbare begrijpelijk te maken. Onweer dat de hemel deed schudden, mislukte oogsten, of het tragische verlies van een kind: deze gebeurtenissen werden door onze voorouders toegeschreven aan hogere machten. Zo ontstonden verhalen over goden en godinnen die bedoeld waren om de onbekende krachten van de natuur te verklaren. Soms riepen mensen zichzelf zelfs uit tot goddelijk, zoals de farao’s van het oude Egypte, die zich neerzetten als afgezanten van de zonnegod Ra. Dit gaf hen niet alleen een onaantastbare status, maar bood ook de ruimte voor machtsmisbruik en tirannie.
Religie heeft door de geschiedenis heen een dubbele rol gespeeld. Het heeft gemeenschappen verbonden, maar ook geleid tot diepgaande conflicten. Denk aan de kruistochten, waar oorlogen werden gevoerd in naam van een ‘heilige’ missie. Maar ook in de hedendaagse wereld zien we dat religie een bron van verdeeldheid blijft, met conflicten in Israël en Palestina, de situatie in Afghanistan, en de groeiende islamhaat in het Westen. Onder het mom van goddelijke rechtvaardiging is door de eeuwen heen veel leed veroorzaakt.
Het geloof in het onbekende
Religie biedt vaak antwoorden op vragen waar we geen verklaring voor hebben. Maar die antwoorden zijn niet meer dan uitvluchten. Neem bijvoorbeeld de bewering dat God altijd heeft bestaan. Dit klinkt eerder als een manier om te zeggen: “Ik weet het niet, en ik wil er ook niet verder over nadenken.” Een logisch denkend mens – en dat is niet per se een wetenschapper, al denken wetenschappers vaak wél logisch – ziet de parallellen met oude verklaringen voor natuurfenomenen. Het toeschrijven van een langdurige droogte aan een regengod en het offeren van maagden om die god gunstig te stemmen is even ongefundeerd als het beweren dat een god alles heeft geschapen, zonder te vragen: “Wie heeft die god dan geschapen?”
Ik wijs daarom alle religies af zolang er geen daadwerkelijk bewijs is voor het bestaan van een god. En zelfs als dat bewijs er ooit zou komen, blijf ik kritisch. Wat moet ik met een god die de macht heeft om goed te doen, maar het kwaad in de wereld toestaat? Als die god bovendien de mens naar zijn evenbeeld heeft geschapen, zoals het christelijke scheppingsverhaal beweert, dan is die god geen haar beter dan de feilbare mens die hij heeft voortgebracht. Een god die zo handelt, verdient mijn respect niet. Gelukkig weet ik dat de toorn van een niet-bestaande god me nooit zal treffen.
Religieuze verhalen die vragen oproepen
Religieuze geschriften van vaak vele jaren na de gebeurtenis aan het papier toevertrouwd en staan vol verhalen die echt niet serieus te nemen zijn. Een paar voorbeelden:
– De onbevlekte ontvangenis van Maria: Volgens de christelijke leer werd Maria zwanger zonder tussenkomst van een man, maar door de Heilige Geest. Stel je voor dat een vrouw in deze tijd tegen haar man zegt: “Ik ben zwanger. Ik ben niet vreemd gegaan, het is van God.” Hoeveel mannen zouden dat geloven – zou jij dat geloven?
– Noach en de ark: Het idee dat één man alle diersoorten op een boot wist te verzamelen en onderhouden, is biologisch en logistiek onmogelijk. Hoe voerde Noach bijvoorbeeld roofdieren zoals leeuwen en tijgers zonder dat ze andere dieren opaten?
– Hindoeïstische incarnaties: In de hindoeïstische traditie gelooft men dat de god Vishnu zich meerdere keren heeft geïncarneerd als mens en dier om de wereld te redden. Eén van deze incarnaties, Kurma, was een schildpad die een berg op zijn rug droeg om de oceaan te karnen. Moet dat letterlijk worden genomen?
– Islamitische hemelvaart van Mohammed: De islam leert dat Mohammed op een gevleugeld paard genaamd Buraq naar de hemel reisde. Een inspirerend verhaal, zeker, maar meer dan dat is het waarschijnlijk niet.
– Griekse mythologie: Verhalen over Zeus die bliksem werpt of Prometheus die het vuur van de goden steelt, worden door vrijwel niemand meer serieus genomen. Maar ooit waren ze even heilig als de Bijbelse verhalen dat nu zijn.
Respect en persoonlijke vrijheid
Ik respecteer iedereen die ervoor kiest om te geloven. Dat respect heeft echter grenzen. Geloven is een persoonlijke keuze, en die verdient respect zolang het geen nadelige gevolgen heeft voor anderen. Niemand mag zijn geloof gebruiken om anderen te beperken, te veroordelen, of regels aan hen op te leggen. Vrijheid van religie betekent ook vrijheid van geloofsdruk.
Een eeuwige zoektocht
Religie biedt voor velen houvast en een antwoord op het onverklaarbare. Maar het feit dat we iets niet begrijpen, betekent niet dat we het moeten toeschrijven aan een hogere macht. Het wijst simpelweg op de grenzen van onze kennis. Misschien is onze wetenschap nog niet ver genoeg gevorderd, of misschien zijn er concepten die ons menselijk brein nooit zal begrijpen. Maar dat is geen reden om te stoppen met vragen stellen.
Wanneer we nadenken over het universum – miljarden jaren oud en onmetelijk groot – lijkt het arrogant om te denken dat wij in de paar duizend jaar van ons bestaan alle antwoorden al zouden kunnen hebben. De kracht van de mens ligt niet in het blindelings aannemen van antwoorden, maar in het blijven stellen van vragen.
Religie zal waarschijnlijk nog lang een rol spelen in onze samenleving, als bron van zowel verbinding als conflict. Maar het is aan ons om ervoor te zorgen dat respect en vrijheid vooropstaan. Uiteindelijk is het niet een god, maar onze eigen menselijkheid die bepaalt hoe we samenleven!