Zijn er taboe-zônes waarover rationalisten en sceptici niet mogen filosoferen?

de-denker

Vanmorgen stapte ik om kwart voor vijf in de auto om een reis van een goede 215 km te maken. Toen ik de autosnelweg opdraaide, startte ik een controversiële podcast van Jozef van Giel.

In deze podcast spreekt Jozef over het bespreken van onderwerpen die zwaar in de gevoelssfeer liggen. Hij stelt de vraag: ‘Zijn er domeinen van emotie waar de logica taboe is, ze niets te zoeken heeft? Zijn er zônes waar de rede te geïntimideerd is om te mogen spreken?”

Vrij vertaald stelt Jozef dat elk onderwerp rationeel zou mogen worden besproken. En vervolgens noemt hij een paar onderwerpen die hij in het verleden heeft aangesneden en die hem niet bepaald in dank zijn afgenomen. Sterker nog, hij heeft scheldbrieven en scheldmails ontvangen en is op allerlei manier grof beledigd.

Zonder nu meteen op de onderwerpen in te gaan (dat komt zo dadelijk) verbaast het mij dat ontwikkelde mensen zich negatief kunnen uitlaten wanneer willekeurig welk onderwerp op integere wijze rationeel wordt besproken. En wellicht denkt menige lezer dit tot op dit moment ook.

De situatie kan radicaal veranderen wanneer ik de onderwerpen noem die Jozef aansnijdt. Dat ga ik nu ook doen, maar vooraf wil ik waarschuwen dat het géén prettige onderwerpen zijn (integendeel). Maar ook wil ik op voorhand duidelijk maken dat ze niets te maken met meningen van Jozef en al helemaal niet met meningen van mij. Ik herhaal ze uitsluitend om duidelijk te maken dat er daadwerkelijk onderwerpen zijn die ons zodanig kunnen raken dat we misschien wel niet meer rationeel (en misschien zelfs niet meer beschaafd) kunnen reageren.

Jozef onderscheidt overigens twee mogelijke reacties: De eerste groep mensen is in staat afstand te nemen van de gevoelens die het onderwerp oproept en behandelt ze volledig rationeel. De tweede groep staat hier lijnrecht tegenover. Deze groep slaat volkomen dicht, kan de gevoelens niet van zich afzetten en is absoluut niet in staat rationeel over het onderwerp van gedachten te wisselen. Er is sprake van zeer grote weerstand en soms zelfs van agressieve reacties.

Goed, laat ik dan de onderwerpen noemen in volgorde van emotionele indringendheid:

  • In een ziekenhuis liggen vier mannen die elk een (andere) orgaantransplantatie behoeven en die anders zullen sterven. In de wachtkamer zit een gezonde man. Is het moreel verantwoord om deze man te doden om de vier andere mannen te redden? Iedereen antwoordt wellicht neen op deze vraag, maar moraalfilosofen zullen het onderwerp toch graag uitdiepen en ‘waarom niet’ vragen en of er misschien uitzonderingssituaties zijn.
  • Jozef gaat een stap verder: stel dat de vier mannen Beethoven, Einstein, Shakespeare en Martin Luther King zijn. Verandert dat iets aan de zaak? En verandert het iets als de man die zich meldt, een dakloze dronkenlap zonder enige familie en vrienden is?
  • Twee mijnwerkers zijn ondergronds opgesloten door een explosie. Ze redden kost een miljoen euro; voor datzelfde geld kunnen 1000 mensen in een derde wereld land worden gered. Laten we de mijnwerkers omkomen of die 1000 mensen? Wat zou jij doen? En is het verkeerd om die vraag te stellen?
  • Hoe zou het zijn wanneer wetenschappelijk wordt aangetoond dat sommige mensen genetisch superieur zijn aan anderen? Zou die superieure mens de ander kunnen/mogen overheersen, net zoals wij dat bij dieren doen? Hoe denk je overigens dat dat voelt, te weten dat je opeens ‘minder’ bent en dus niet meer boven aan de evolutieladder staat.
  • En hoe zit het met kannibalisme. Natuurlijk wijzen we het doden van een soortgenoot af om deze om te eten, maar wat is er mis met het opeten van een mens die bij een verkeersongeval is overleden? Is dit bespreekbaar?
  • De vraag wordt gesteld wat erger is: verkrachting na een eerste date, verkrachting door een vreemde onder bedreiging van een mes of verkrachting door een bevriend iemand. Een rationele overweging zou kunnen zijn dat je verkrachting door een vriend het ergst vindt omdat hier naast de verkrachting ook nog sprake is van schending van vertrouwen. Of misschien vind je de bedreiging met een mes ernstiger.

Wat voel je als je dit leest? Val je in de groep mensen die dichtklapt, hier niet over kán praten, … Vind je de afweging van welke verkrachting erger is onzinnig en is verkrachting gewoon verkrachting en altijd even erg? Of ben je zelfs al eerder afgehaakt omdat we no-go-zônes betreden die buiten het bereik van de rede en de logica liggen? Ok, ik heb je gewaarschuwd, dit is geen lichte kost!

Jozef geeft aan van mening te zijn dat er géén taboe-zônes zouden mogen bestaan waar rationalisten en sceptici niet over zouden mogen filosoferen. Ik denk dat hij daarin gelijk heeft, maar als je wilt weten hoe ik er zélf in sta: ik kán deze onderwerpen wel bespreken, maar mijn maag draait zich wel om. Nee, ik sta niet vooraan in de rij om zo’n gesprek aan te gaan.

Link naar de website van Jozef van Giel: www.kritischdenken.info