Er is vrij veel literatuur geschreven waarin de werking van onze hersenen is beschreven voor wat betreft het onthouden en het herkennen van gebeurtenissen, dingen en gevoelens. Goede en vooral begrijpelijke literatuur heb ik nog niet zo veel aangetroffen. In een poging om de werking hier uit te leggen maak ik gebruik van het zandbed-model en daarbij geef ik ook aan welke rol de psychotherapeut vervult.
Vrij vertaalt komt het erop neer dat onze hersenen te vergelijken zijn met een gladgestreken zandbed. Aan de bovenzijde bevinden zich je zintuigen en aan de onderzijde zit je geest of centrale verwerkingseenheid. Wanneer zich iets voordoet komen signalen boven naar binnen en worden ze doorgestuurd naar beneden. Het is net alsof er even een touw in het zandbed wordt gegooid en daarna weer weggenomen. Met dat touw wordt een groef gemaakt tussen boven- en onderzijde van het zandbed.
Een heftige gebeurtenis kun je vergelijken met een zwaar touw dat meteen een diepe groef maakt, terwijl een minder spannend iets slechts een dunne draadje garen is dat nauwelijks een zichtbare groef achterlaat.
Herhaalt zich een gebeurtenis dan wordt de groef dieper. Treedt een gebeurtenis op die er een beetje op lijkt, dan wordt een deels identieke groef gemaakt maar die verloopt toch iets anders. Zou je bijvoorbeeld franse woordjes leren, dan zien we diepe groeven als resultaat van de vele herhalingen.
Dingen die je prettig vindt, die passen bij je interesse of gebeurtenissen die je diep raken zul je vaker voor je geest halen. Je zult er vaak aan denken en ze in gedachten opnieuw beleven en ook daardoor ontstaan diepere groeven.
Soms treedt een gebeurtenis op die enige overlap met een eerdere gebeurtenis vertoont. Je hebt dan de indruk dat je die gebeurtenis al eerder hebt meegemaakt. Hoe meer overeenkomsten de beide gebeurtenissen vertonen, hoe groter de kans dat het effect of de gevolgen van die gebeurtenis identiek is. In zo’n geval blijk je in staat het effect van de gebeurtenis te ‘weten’ nog voordat de gebeurtenis ten einde is. We spreken dan wel eens van wijze mensen, maar eigenlijk is het niet veel meer dan patroonherkenning. En verder wordt iedereen wijs die maar genoeg heeft meegemaakt en daardoor genoeg groeven in zijn of haar zandbed heeft getrokken.
In de loop der jaren wordt het zandbed gevuld met steeds meer groeven. Maar langzaam loopt het zand ook weer terug in de groeven om ze uiteindelijk (bijna) te laten verdwijnen. Minder belangrijke gebeurtenissen die niet zo’n diepe groeven hebben gemaakt zul je op die manier zogoed als helemaal vergeten. Gebeurtenissen die meer indruk hebben gemaakt of die vaker zijn voorgekomen onthoud je echter veel beter. Daarom weten oudere mensen vaak alles uit hun jongere jaren, uit de oorlogstijd of toen ze voor hun eerste baas werkten. Dat is begrijpelijk, want die groeven zijn heel diep.
Bij mensen die technologische veranderingen in het verleden niet hebben omarmt, zien we vaak dat ze grote moeite hebben met ontwikkelingen zoals de computer, iPhone, iPad, telebankieren, internet en social media. Ze missen de groeven die nodig zijn voor een stuk herkenning en daarmee is het voor hen heel moeilijk zo-niet onmogelijk met de nieuwe ontwikkelingen te leren omgaan.
Hieruit zijn een paar nuttige lessen te trekken.
- Als eerste is het van groot belang ontwikkelingen te volgen. Veranderingen te zien, te volgen en in het dagelijkse leven te incorporeren. Want doe je dat niet, dan ontstaan geen groeven die broodnodig zijn om toekomstige ontwikkelingen te begrijpen en toe te passen. Je aanpassingsvermogen neemt af en op enig moment vind je de wereld maar vreemd. Je begrijpt de mensen niet meer.
- Ten tweede is het belangrijk te begrijpen dat gebeurtenissen uit het verleden bepalen hoe je nú reageert. Ervaringen uit het verleden hebben hun invloed op hoe je denkt en handelt. En wanneer het negatieve ervaringen zijn die grote indruk hebben gemaakt, of wanneer het zelfs trauma’s betreft, dan zal duidelijk zijn dat die diepe groeven je telkens weer zullen hinderen. Een psychotherapeut kan dan je helpen deze groeven minder diep te maken.
- Ten aanzien van dit laatste punt is een waarschuwing op z’n plaats: Voor effectieve psychotherapie is een goede werkrelatie tussen therapeut en cliënt van groot belang. Goede therapeuten zijn warm, empathisch, hebben begrip, geven vertrouwen en ondersteunen. Ze stemmen de behandeling nauwlettend af op de doelen en opvattingen van de cliënt en dat betekent ook dat niet elke combinatie van psychotherapeut en cliënt werkt.
- Voorzichtigheid is ook geboden met therapeutische technieken zoals Sensitivity Training, Leading Success People en Landmark Education. Regelmatig leidt deelname aan een dergelijk programma tot opname in een psychiatrische instelling en soms zelfs tot levenslange psychiatrische behandeling. Wees daarom voorzichtig en evalueer voortdurend het effect bij jezelf. Bespreek het met iemand die jou goed kent en die je écht vertrouwt.
In de Verenigde Staten is het regelmatige bezoek aan de psychotherapeut of zelfs psychiater geen uitzondering en bijna een trend. Ik pleit niet voor zo’n situatie, maar wil wel beklemtonen dat een goede psychotherapeut in veel gevallen kan helpen nader tot jezelf te komen en schoon schip te maken met negatieve ervaringen. Blijf echter kritisch en realiseer je dat therapie ook hard werken betekent en veel van je vraagt.